معرفی راسته ی Thysanoptera و آفت تریپس

معرفی راسته ی Thysanoptera

Thysanoptera در برگیرنده ی حشرات بسیار کوچکی با طول بدن تا ۱ تا ۳ میلی متر می باشد. این حشرات از شیره ی گیاهی روی برگ ها با تراکم های زیاد تغذیه می کنند و بدین وسیله به گیاهان خسارت وارد می ‌ کنند. همچنین در روی گل های زینتی مخصوصاً روی خود گل ها با جمعیت بالا و در لابه‌لای گلبرگ ها از شیره گیاهی تغذیه می کنند. تغذیه تریپس‌ها از گل ها باعث ایجاد لکه های زرد رنگ در روی گل ها و برگ های گیاهان می شود و اگر تغذیه با تراکم بالا باشد باعث خشک شدن برگ گیاهان نیز می‌ گردد.

تریپس

کلمه تریپس از دو کلمه (Thysano ) به معنی ریشک و (petera) به معنی بال می باشد و این اشاره به این مطلب دارد که حاشیه بال های این حشرات دارای ریشک های بلندی است . تریپس ها حشرات کوچک و باریک اندامی هستند که طول آنها بین ۵/۰ تا ۵ میلیمتر ممکن است متغیر باشد . این حشرات ممکن است بال دار یا بدون بال باشند . در افراد بال دار، وقتی که بال ها خوب رشد کرده باشد ، تعداد آنها دو جفت است که خیلی باریک و نسبتاً بلندند و دارای ریشک های متراکم و بلند بوده و به آنها منظره ی شاه پر پرندگان را می دهد.

مشخصات قطعات دهانی تریپس ها :

قطعات دهان از نوع مکنده است ، خرطوم در آنها کوتاه و مخروطی و نامتقارن بوده و در قسمت عقبی زیر سر قرار گرفته است ، استایلت ها شامل آرواره بالای سمت چپ ( طرف راست از بین رفته ) و دو لاسینیای آرواره پایین می باشد . شاخک ها معمولاً کوتاه و ۶ تا ۱۰ مفصلی است . پنجه ۱ تا ۲ مفصلی و بدون ناخن است . به جای ناخن بادکش دارد . تریپس ها مجهز به تخم ریز هستند و در عده ای انتهای شکم به صورت لوله ی باریکی درآمده و آلت تخم ریز را تشکیل می دهد .
قطعات دهانی از نوع زننده مکنده بوده و ساختار خاصی دارد.تفاوت بین قطعات دهانی تریپس ‌ ها با شته ها: قطعات دهانی در تریپس ‌ها، تقریباً یک ساختمان نامتقارن و مخروطی شکل دار د. در قسمت پشتی آن لب بالا، قسمت جانبی را آرواره های پائینی یا (Maxillae) و قسمت زیرین را لب پائین تشکیل می دهد و دارای سه استیله می‌باشد ، بر خلاف قطعات دهانی شته ها که دارای چهار استیله می باشند. تریپس ها دارای قطعات دهانی سه استیله هستند. یکی از آن ها مربوط به آرواره بالا و دو تای دیگری مربوط به آرواره ی پائین میباشد در واقع در تریپس ها یکی از آرواره های بالا(طرف راست) از بین رفته است.

ساختار کلی دهان طوری دهان است که تشکیل مخروطی را می دهد که به مخروط دهانی (buccal cone) مشهور است. به دلیل کوتاه بودن استیله ها این حشرات از شیره سلول های سطحی تازه و لطیف تغذیه می کنند. در تغذیه از شیره سلول ها ، حلق به عنوان پمپ عمل کرده و باعث مکش شیره گیاهه از سلول ها می شود.

سیکل زندگی تریپس ها:

تریپس ها از نظر دگردیسی حد واسط بین حشرات با دگردیسی تدریجی و حشرات با دگردیسی کامل قرار گرفته اند، به همین لحاظ حشرات سن اول و دوم را که فاقد آثار بال هستند ، « لارو» می گویند . در بعضی موارد حتی در این سنین نیز آثار بال به صورت داخلی در بدن آنها هویدا است . در زیر راسته تربرنشیا Trebrantia پوره های سنین سوم و چهارم تا حدودی بدون حرکت هستند و تغذیه نمی کنند و در عین حال بال ها در خارج از بدن ظاهر می شوند ، به همین علت پوره سن سوم « پیش شفیره » و سن چهارم « شفیره » نامیده می شود . در زیر راسته توبلیفرا Tubulifera سنین سوم و چهارم مرحله پیش شفیرگی و سن پنجم حالت شفیرگی را می گذراند .

دگردیسی در تریپس ها همانند شپشک های نوع نر می باشد. در واقع دگردیسی بینابینی دارند، بخشی از رشد بال ها در طی سنین اول تا دوم پورگی در داخل بدن و بخشی از رشد بال ‌ ها در خارج بدن اتفاق می افتد. تریپس‌ها غالباً مرحله شفیرگی را در سطح خاک، یا داخل خاک طی می کنند، بنابراین مبارزه با آن ‌ ها بسیار مشکل است. زیرا مبارزه شیمیایی یا بیولوژیکی بر آن بخش از حشرات که در داخل خاک قرار دارند تاثیری ندارد.

شکل شناسی افراد نر و ماده ی تریپس ها :

در تریپس ها حشرات ماده و نر خیلی به هم شبیه هستند . حشرات نر معمولاً کوچکتر و فاقد تخم ریز و یا زائده ی لوله مانند در انتهای شکم می باشد . در بعضی گروه ها نر وجود ندارد و حشرات از طریق بکرزایی تولید مثل می کنند . حشرات زیر راسته تربرنشیا Trebrantia که تخم ریز دارند تخم های خود را در داخل بافت گیاه قرار می دهند در صورتی که زیر راسته توبلیفرا Tubulifera تخم های خود را در زیر پوستک ها و شکاف تنه و ساقه ی گیاهان قرار می دهند .

تریپس ها عموماً چند نسلی هستند و در مناطق سردسیر شرایط نامساعد را به صورت لارو ، شفیره و یا حشره کامل می گذرانند .

طبقه بندی تریپس ها :

تریپس ها به دو زیر راسته تقسیم می شوند که عبارتند از:

Tubulifera و Terebrantia

حشرات زیر راسته (Terebrantia) دارای شکم با انتهای مخروطی و تخمریز هستند، لذا این حشرات تخم خود را در داخل بافت گیاهان قرار می ‌ دهند. اما در زیر راسته ( Tubuifera) حلقه های انتهایی شکم این حشرات باریک شده و ساختمان لوله ای شکل پیدا کرده است. این حشرات تخم خود را در شکاف های مختلف، در محل ‌های مختلف یا زیر پوسته درختان قرار می ‌ دهند.

در زیر راسته ( Terebrantia)، خانواده ‌ های ( Aeolothripidae) و ( Thripidae) از اهمیت ویژه ای برخوردارند. تعدادی از گونه ‌ های این دو خانواده، در روی گیاهان زینتی ایجاد خسارت می کنند. مخصوصاً خانواده ( Thripidae) در صدمه زدن به گیاهان از اهمیت زیادی برخوردارند. یکی دیگر از گونه های تریپس ها به نام ( Thrips tabaci) در تمام جهان انتشار یافته اند که در گلخانه ها و بر روی گیاهان زینتی مشاهده می ‌شوند. این حشرات در تراکم های بالا و بر روی گیاهان زینتی فعالیت می کنند و خسارات سنگینی به محصولات گلخانه ای و گیاهان زینتی وارد می ‌ کنند.

در زیر راسته ( Tubulifera) خانواده ( Phlaecthripidae) دارای اهمیت بیشتری می باشد و در کشور ما نیز نمونه هایی از آن گزارش شده است.

نحوه تغذیه و خسارت تریپس ها :

تریپس ها یا گیاه خوارند (خانواده Thripidae و Phlaelothripidae ) یا شکارگر(مثل خانواده Aeolothripidae) که از سایر تریپس ها و شته ها و کنه های گیاهی تغذیه می کنند.

تریپس ها اغلب گیاه خوارند و آفت گل ، برگ ، میوه ، جوانه و سرشاخه های جوان می باشند . آثار تغذیه این حشرات بخصوص روی برگها با ایجاد لکه های نقره ای رنگ شناخته می شود . این حشرات از شیره ی گیاهی روی برگها با تراکم های زیاد تغذیه می کنند و بدین وسیله به گیاهان خسارت وارد می کنند . همچنین روی گل های زینتی مخصوصاً روی خود گلها با جمعیت بالا و در لابه لای گلبرگ ها از شیره گیاهی تغذیه می کنند . تغذیه تریپس ها از گلها باعث ایجاد لکه های زرد رنگ در روی گلها و برگ های گیاهان می شود و تغذیه با تراکم بالا باعث خشک شدن برگ گیاهان می شود . عده ای از تریپس ها ناقل بعضی از بیماری های ویروسی هستند . عده ای از تریپس ها از اسپور قارچها تغذیه می کنند و بعضی پرداتور کنه های گیاهی می باشند .

تریپس به تعدادی از گیاهان زینتی ، میوه ها و سبزیجات هجوم آورده و از طریق از بین بردن جوانه ها ، گلها و بافت های برگ ها غذا می خورند، سپس شیره گیاه را می مکند.آنها باعث دفرمه شدن و تغییر رنگ گل ها و جوانه ها و یا ایجاد نواحی با لکه های نقره ای در برگ می شوند.
تریپس ترجیح می دهد ازبافت هایی که جوان است و سرعت رشد زیادی دارد تغذیه کند . قبل از اینکه غنچه ها باز شوند تریپس از بافت گلبرگ تغذیه می کند و باعث از بین رفتن آن می شود. هنگامی که جمعیت این آفت افزایش پیدا می کند غنچه های گل دفرمه می شود و هنگام باز شدن خراب می شود و روی گلبرگ ها لکه های قهوه ای رنگی دیده می شود.

در هنگام زیاد شدن فعالیت و جمعیت تریپس موجب خسارت جدی به برگ یا ساقه شده و باعث (die back) مرگ برگ می شود. در کل علایم و نشانه های تریپس شامل : پیچیدگی برگ , پژمردگی و ضعف برگ , تغییر رنگ برگ و کوچک ماندن میوه می باشد. بر اثر تغذیه تریپس قطرات بسیار کوچک مایع مایل به قرمز در هر دو سطح برگ دیده می شود که بوسیله تریپس ترشح شده اند . و رنگ این قطرات بتدریج سیاه می شود.این گلبول های مایع (قطرات کوچک) از نظر اندازه بزرگ و سپس قلقلی می شوند و بلافاصله یک گلبول دیگر شروع به تشکیل شدن می کند، که در نتیجه این اعمال باعث بوجود آمدن لکه های سیاه در مناطق مورد هجوم است.این گلبول ها بعنوان بازدارنده های (پرداتور) عمل می کنند.

انواع مهم تریپس:

thrips tabaci
thrips franklinilla
Heliothrips haemorrioidalis
Franklinia قرنطینه ای است و در ایران هنوز نیامده است ولی در انتقال ویروس از tabaci اثر بیشتری دارد.

روش های تشخیص تریپس در گلخانه:

مشاهده کارتهای زرد و آبی.

خسارت روی برگهای جوان که حالت نیش زدگی دارد . خسارت روی غنچه ها و گل ها. همچنین اگر کاغذ سفیدی بر زیر گل یا برگ بگیریم و برگ را بتکانیم حشرات بر روی آن ریخته می شوند. در مجموع شناسایی این آفت مشکل است ؛ زیرا تخم ها و آفت در زیر سطح برگ هستند.

همچنین در مجموع تخم گذاری این حشره غیر معمول است چون ماده تخم هایش را با مدفوع خودش می پوشاند.

کنترل:

مبارزه زراعی :

از بین بردن علف های هرز مزارع استفاده از تله آبی کارت های آبی رنگ آغشته به مواد چسبناک برای کنترل حشرات بال دار

مبارزه شیمیایی:

۳-۲ نوبت سمپاشی با سموم حشره کش : استامی پراید-کنفیدور – ابرون -دی کلرووس-پرمترین- موونتو- اتیون – پروئئوس-دیازینون- اتیون- دی کلرووس- پرمترین

منابع: حشره شناسی کشاورزی (حشرات، کنه ها، جوندگان و نرم تنان زیان آور) و مبارزه با آن ها – مرتضی اسماعیلی، اسدالله میرکریمی، پروانه آزمایش فرد
آفات گیاهان زراعی ایران، نویسنده : یوسف آرام,کریم حدادایرانی‌نژاد,محمد خانجانی,نسرین درویشی